Śliwowski Jerzy Władysław (1907—1983), prawnik, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Ur. 1 V w Warszawie, był synem Rocha Władysława, adwokata, i Marii Bronisławy z Ostrowskich, urzędniczki.
Po wybuchu w r. 1914 pierwszej wojny światowej Ś. z rodzicami został ewakuowany do Moskwy, gdzie od r. 1915 uczył się jako ekstern w afiliowanym przy Centralnym Komitecie Obywatelskim I Polskim Gimnazjum, kierowanym przez Annę Jakubowską. Po podpisaniu 3 III 1918 przez państwa centralne i Rosję Sowiecką traktatu pokojowego w Brześciu wrócił do Warszawy i kontynuował naukę w III Gimnazjum im. Jana Zamojskiego; 14 VI 1924 zdał tam maturę. W październiku t.r. podjął studia na Wydz. Prawa Uniw. Warsz. Uczęszczał na seminaria do Eugeniusza Jarry, Zygmunta Cybichowskiego i Wacława Makowskiego. Został przyjęty do Związku Młodzieży Polskiej «Zet». Na Uniw. Warsz. był od r. 1926 prezesem koła Akademickiej Młodzieży Postępowej, a po wejściu tej organizacji w r.n. do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej został wiceprzewodniczącym jego uczelnianego koła; był także wiceprzewodniczącym, następnie przewodniczącym warszawskiego oddz. Związku. Ponadto należał do Bratniej Pomocy Studentów oraz Koła Prawników Studentów. Po otrzymaniu 21 VI 1928 dyplomu magistra praw odbył aplikację w Prokuratorii Generalnej (wrzesień 1928 — sierpień 1929) i warszawskim Sądzie Okręgowym (październik 1929 — styczeń 1931). Równocześnie w l. 1929—31 uczestniczył na Uniw. Warsz. w seminarium prawa karnego, prowadzonym przez Makowskiego; w warszawskim czasopiśmie studenckim „Prawo” (R. 6: 1929 nr 3) opublikował artykuł Zabójstwo w uniesieniu w kodeksie karnym rosyjskim z r. 1903. W r. 1930 zakończył działalność w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej i przeszedł do Związku Seniorów «Zet». Od r. 1930 studiował na Wydz. Społecznym Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie, którą ukończył w r. 1931, uzyskując dyplom na podstawie pracy Proudhon i szkoła polityki mieszanej. W marcu t.r. został asesorem w okręgu warszawskim Sądu Apelacyjnego, a od października 1932 był sędzią Sądu Grodzkiego w Żyrardowie (od 1 I 1935 w Warszawie). Podjął studia w powstałym w r. 1932 z inicjatywy Emila Rappaporta Inst. Kryminologicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej, ale placówka zakończyła t.r. działalność.
W r. 1933 został Ś. członkiem Międzynarodowego Stow. Prawa Karnego oraz Stow. Kryminologii Ogólnej. Uczestniczył w III Międzynarodowym Kongresie Prawa Karnego w Palermo (kwiecień t.r.), Zjeździe Prawników Państw Słowiańskich w Bratysławie (wrzesień t.r.) i X Międzynarodowym Kongresie Karnym i Penitencjarnym w Berlinie (sierpień 1935). Opublikował m.in. artykuły Fikcja i metafizyka swobodnego uznania sędziowskiego w dziedzinie wymiaru kary („Wiad. Prawn.” R. 1: 1934 nr 1), Narodziny prawa penitencjarnego („Gaz. Sąd. Warsz.” R. 60: 1934 nr 44—45, wyd. osobne, W. 1934) i Granice obrony w procesie karnym (obrona a poplecznictwo) („Współcz. Myśl Prawn.” R. 3: 1937 nr 3) oraz broszury: Władza sędziego w dziedzinie wykonania kary według kodeksu karnego polskiego (W. 1934), nagrodzoną w konkursie naukowym „Głosu Sądownictwa”, i Naród a przestępstwo (W. 1937), w której opisał przestępczość we wspólnocie narodowej. Z Mirosławem Kuleszą ogłosił książkę Ustawy a sędziowski wymiar kary (W. 1936). Ponadto artykuły z zakresu prawa karnego, penitencjarnego i kryminologii publikował w czasopismach „Głos Sądownictwa” (1933—6), „Palestra” (1934—6), „Przegląd Więziennictwa Polskiego” (1933—7) i „Czasopismo Sądowo-Lekarskie” (1935—6). W dn. 28—29 XI 1936 uczestniczył w Warszawie w Zjeździe «Zetu», zorganizowanym w 50. rocznicę jego powstania.
W kwietniu 1937 wyjechał Ś. do Francji i podjął studia na Wydz. Prawa uniw. w Nancy; wszedł tam do polskiej sekcji Komisji Współpracy Intelektualnej. W r. 1937 w Rzymie uczestniczył w konferencji założycielskiej Międzynarodowego Stow. Kryminologicznego (działał w tej organizacji do śmierci); t.r. został też członkiem Międzynarodowego Stow. Obrony Społecznej oraz Société Génerale des Prisons. W Paryżu na IV Międzynarodowym Kongresie Prawa Karnego (26—31 VII t.r.) wygłosił referat Interwencja władzy sądowej w dziedzinie wykonania kary oraz środków zabezpieczających („Przegl. Więziennictwa Pol.” R. 2: 1937 nr 3), a w Rzymie uczestniczył w r. 1938 w I Międzynarodowym Kongresie Kryminologicznym. W r.n. na uniw. w Nancy otrzymał stopień doktora praw z wyróżnieniem na podstawie pracy Les pouvoirs du juge dans l’exécution des peines et des mesures de sûreté privatives de liberté (Nancy 1939). Po powrocie do Warszawy nadal orzekał w Sądzie Grodzkim oraz wykładał w Centralnej Szkole dla Funkcjonariuszy Więziennych przy Dep. Karnym Min. Sprawiedliwości.
W okresie okupacji niemieckiej został Ś. w grudniu 1939 pozbawiony funkcji sędziego. Od kwietnia 1940 prowadził w Warszawie prywatną praktykę adwokacką w kancelarii przy ul. Hożej 38. T.r. okresowo był pełnomocnikiem Komisarycznego Zarządu Zabezpieczonych Nieruchomości przy tamtejszym Sądzie Grodzkim. Od t.r. współpracował z Komisją Prawniczą Tow. Opieki nad Więźniami «Patronat» (od r. 1942 Wydz. Opieki nad Więźniami i ich Rodzinami Rady Głównej Opiekuńczej). Po kapitulacji powstania warszawskiego 1944 r. zamieszkał w Brwinowie pod Warszawą i wszedł do konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego działającego w Milanówku. Był żołnierzem AK. W grudniu t.r. został aresztowany przez Gestapo i pod zarzutem działania na szkodę Niemiec był więziony kolejno w Grodzisku Maz., Skierniewicach i Łodzi. Skazany na karę śmierci, zbiegł w styczniu 1945 z transportu do obozu koncentracyjnego i ukrywał się prawdopodobnie w Łodzi.
Po wyzwoleniu 19 I 1945 Łodzi spod okupacji niemieckiej wrócił Ś. do Brwinowa. Kontynuował działalność w Stronnictwie Demokratycznym i wszedł w skład Komitetu Wojewódzkiego tej partii w Warszawie oraz Komitetu Miejskiego w Grodzisku Maz., gdzie z jego ramienia zasiadał w Powiatowej Radzie Narodowej. Od kwietnia t.r. w Wolnej Wszechnicy Polskiej — Uniw. Państw. w Łodzi (od 24 V t.r. Uniw. Łódz.) prowadził wykłady zlecone z zakresu więziennictwa i kryminologii. Równocześnie od października wykładał prawo cywilne, a następnie prawo karne i kryminalistykę w warszawskiej Akad. Nauk Politycznych. W czerwcu 1945 otworzył kancelarię adwokacką w Grodzisku Maz., a w grudniu 1946 został sędzią Sądu Dyscyplinarnego warszawskiej Izby Adwokackiej. Na II Kongresie Stronnictwa Demokratycznego w Warszawie (13—15 VII t.r.) został wybrany do jego Rady Naczelnej, po czym do r. 1947 reprezentował tę partię w warszawskiej Wojewódzkiej Radzie Narodowej. Był jednym z obrońców niemieckich zbrodniarzy wojennych L. Fischera, L. Leista, J. Meisingera i M. Daume’a w toczącym się od grudnia 1946 do lutego 1947 w Warszawie procesie przed Najwyższym Tryb. Narodowym. W wyborach 19 I 1947 do Sejmu Ustawodawczego bezskutecznie kandydował w okręgu pruszkowskim z listy Bloku Stronnictw Demokratycznych. Wiosną t.r. przeniósł kancelarię adwokacką do Warszawy; zyskał uznanie wybitnego retora sądowego. Od października 1948 wykładał jako zastępca profesora w Katedrze Prawa Karnego UMK; zakończył wtedy pracę w Akad. Nauk Politycznych. Sprzeciwiał się rosnącemu uzależnieniu Stronnictwa Demokratycznego od PZPR i na III Kongresie (30 IX — 2 X 1949) nie został już wybrany do Rady Naczelnej; wkrótce potem zakończył działalność w Stronnictwie. W r. 1949 odszedł też z Sądu Dyscyplinarnego warszawskiej Izby Adwokackiej. W tym okresie został członkiem Zrzeszenia Prawników Demokratów (1948), ZNP (1949) i Tow. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Weryfikowany w l. 1947, 1950 i 1951, pozostał na warszawskiej liście adwokatów, a od r. 1952 należał tam do Zespołu Adwokackiego nr 7. W wyniku likwidacji jesienią 1952 na UMK Wydz. Prawa z Katedrą Prawa Karnego objął jako zastępca profesora podobną katedrę na UMCS. Włączył się w rozbudowę Wydz. Prawa tej uczelni, starał się o sprowadzenie z UMK zlikwidowanej biblioteki Katedry Prawa Karnego. Został przewodniczącym Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów oraz opiekunem Koła Naukowego Studentów Prawa Karnego. We wrześniu 1955 objął kierownictwo Katedry Zespołowej Prawa Karnego; od 24 II 1956 pracował na stanowisku docenta.
Po przełomie politycznym w r. 1956 uczestniczył Ś. w r. 1957 w VII Międzynarodowym Kongresie Prawa Karnego w Atenach. Od t.r. współpracował z warszawskimi czasopismami: miesięcznikiem „Nowe Prawo” i kwartalnikiem „Przegląd Więziennictwa” (od r. 1963 „Przegl. Penitencjarny”). Opublikował książkę Kodeks karzący Królestwa Polskiego z 1818 r. Historia jego powstania i próba krytycznej analizy (W. 1958). Od października 1958 do marca 1959 ze Zdzisławem Węglińskim bronił z urzędu niemieckiego zbrodniarza wojennego E. Kocha w procesie przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie. Po reaktywacji w r. 1958 Wydz. Prawa na UMK wrócił na tę uczelnię i od września r.n. kierował tam Katedrą Prawa Karnego. Równocześnie od r. 1960 wykładał w Zakł. Prawa Karnego Wykonawczego na Uniw. Łódz. Od r. 1963 należał do Tow. Naukowego w Toruniu, był też członkiem Klubu Demokratycznej Profesury UMK. T.r. zakończył pracę w Związku Adwokackim nr 7 w Warszawie. Od r. 1966 był na UMK zastępcą kierownika Zawodowego Studium Administracyjnego. T.r. zakończył współpracę z „Przeglądem Penitencjarnym”, a rozpoczął z warszawskim dwutygodnikiem „Gazeta Sądowa i Penitencjarna”. W różnych okresach współpracował z czasopismami zagranicznymi: „Rasegna di Studi Penitenziari” i „Revue International de Droit Pénal”.
Ś. jako uznany autorytet z zakresu prawa penitencjarnego został w r. 1966 powołany przez ministra sprawiedliwości Henryka Walczaka do Komisji Kodyfikacyjnej, gdzie zajmował się kodeksem karnym wykonawczym. Dn. 22 XII 1967 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Uczestniczył w I Kongresie Medycyny Sądowej w Dreźnie (1967) i X Międzynarodowym Kongresie Prawa Karnego w Rzymie (1969). W r. 1967 został przez Służbę Bezpieczeństwa zwerbowany jako tajny współpracownik (pseud. Kazus). Nie podpisał jednak zobowiązania do współpracy, mimo składanych informacji, m.in. o pracownikach Wydz. Prawa UMK; kontakty ze Służbą Bezpieczeństwa utrzymywał do śmierci. Po wejściu w życie w r. 1969 nowego kodeksu karnego wykonawczego zakończył pracę w Komisji Kodyfikacyjnej, a za działalność w niej został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Po reorganizacji UMK (likwidacja katedr i wprowadzenie instytutów) kierował od r. 1969 Zakł. Prawa Karnego i Penitencjarnego. Od października 1971 do lutego 1973 pełnił funkcję prodziekana Wydz. Prawa. W r. 1971 zakończył współpracę z „Nowym Prawem” oraz „Gazetą Sądową i Penitencjarną”. Specjalizując się w penologii, opublikował książki: Wykonanie kary w warunkach ograniczonej wolności (Tor. 1964), Kodeks karny wykonawczy. Wykonanie kary pozbawienia wolności (W. 1970), Sądowy nadzór penitencjarny (W. 1965, wyd. 2, W. 1969), Polska myśl penitencjarna 1946—1971 (W.—P. 1972), Kara ograniczenia wolności. Studium penalistyczne (W. 1973) oraz popularny w dydaktyce podręcznik Prawo karne (W. 1975, wyd. 2, W. 1979).
Dn. 6 VII 1973 otrzymał Ś. tytuł profesora zwycz. Wyjechał do Włoch, gdzie w Syrakuzach na Sycylii do r. 1974 pełnił funkcję prodziekana Wyższego Inst. Nauk Karnych. Wykładał także na uniwersytetach w Katanii, Ferrarze, Bolonii, Bochum, Tybindze, Rzymie i Wiedniu. Po powrocie w r. 1975 do Polski nadal kierował Zakł. Prawa Karnego i Penitencjarnego (od r. 1976 Zakł. Prawa Karnego i Kryminologii) UMK i dodatkowo wykładał na Uniw. Gdań., a w różnych okresach także na Uniw. Wrocł. Współpracował od lutego do września 1975 z Inst. Nauk Prawnych PAN, a także z Inst. Badania Prawa Sądowego w Warszawie. W r. 1975 uczestniczył w V Kongresie Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zapobiegania Przestępczości i Postępowania z Przestępcami w Genewie, a w r.n. w Międzynarodowym Kongresie Medycyny Sądowej i Społecznej w Monachium. Był członkiem Zrzeszenia Prawników Polskich, Międzynarodowego Stow. Prawa Karnego w Genewie oraz Gesellschaft für Allgemeine Kriminologie. W październiku 1977 przeszedł na emeryturę, ale nadal był czynny naukowo i opublikował kolejne prace penologiczne: Kara pozbawienia wolności we współczesnym świecie (W. 1981) oraz Prawo i polityka penitencjarna (W. 1982). Ogółem ogłosił 300 książek i artykułów z zakresu prawa karnego i penologii. Był promotorem 30 przewodów doktorskich. Zmarł 25 II 1983 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był także odznaczony Medalem KEN (1975).
Ś. był dwukrotnie żonaty; w zawartym 8 VII 1939 małżeństwie z Eugenią Pełką, nauczycielką, miał syna Andrzeja (ur. 1940). Po rozwodzie w r. 1946 ożenił się w r.n. z Danutą Łepkowską (ur. 1922), urzędniczką, i miał z nią córki Barbarę (ur. 1948) oraz Elżbietę (ur. 1949).
Imieniem Ś-ego nazwano audytorium Wydz. Prawa UMK, ale po ujawnieniu w r. 2005 jego współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa odwołano ten patronat (usunięto też portret Ś-ego z audytorium).
Bibliografia publikacji naukowych pracowników Wydziału. 50 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, L. 1999; Duczkowska-Moraczewska H. i in., Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945—2004. Materiały do biografii, Tor. 2006; Gajdus D., Wykaz ważniejszych publikacji naukowych prof. dr Jerzego Śliwowskiego, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 1978 z. 89 s. 9—18; Hoesicka bibliogr. prawn.; Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945—1994. Materiały do biografii, Tor. 1995 s. 684—5 (fot.); Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji UMCS 1949—2009, L. 2009 s. 288—301 (fot.); Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945—1985), W.—P.—Tor. 1989 s. 323—30 (fot.); Toruński słownik biograficzny, Tor. 2000 II (fot.); — Grześkowiak A., Sylwetka naukowa prof. dra Jerzego Śliwowskiego, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 1978 z. 89 s. 5—7 (fot.); Milewski S., Redzik A., Themis i Pheme, W. 2011; Zbyszewska Z., Ministerstwo Polskiej Biedy, W. 1983; — „Spraw. Tow. Nauk. w Tor.” R. 17: 1963 s. 43—6; — „Gaz. Wyborcza” 2007 nr z 20 III; „Kur. Codz.” 1947 nr z 19 I; „Nauka Pol.” 1984 nr 4 s. 183—4; — Wspomnienia pośmiertne: „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 1985 z. 154, „Czas. Prawno-Hist.” T. 35: 1983 z. 2 s. 243—5, „Gaz. Prawn.” 1983 nr 7 (fot.), „Palestra” 1983 nr 7 s. 33—5, „Przegl. Penitencjarny i Kryminologiczny” 1983 nr 3, „Tyg. Powsz.” 1984 nr 2; — Arch. Izby Adwokackiej w W.: Dział Osobowy, sygn. 1/1985 (teczka personalna); Arch. UMCS: sygn. K2364 (teczka personalna); Arch. UMK: sygn. K—21/245 (teczka personalna), sygn. 56702 (Przewodnik po spuściźnie prof. J. Śliwowskiego, praca magisterska z r. 1989); Arch. Uniw. Łódz.: sygn. 2863 (teczka personalna); Arch. Uniw. Warsz.: Album Uniw., sygn. RP 18318 (teczka studencka); B. Ossol.: sygn. 15956 t. 3 k. 249—50 (Niepełny wykaz członków Związku Młodzieży Polskiej «Zet» i Związku Patriotycznego w okresie 1886—1966, Oprac. Z. Dłużewska-Kańska i in., mszp.); IPN w Bydgoszczy: sygn. IPN By 001/32 t. 1—6, 00103/88, (teczki personalne oraz pracy tajnego współpracownika pseud. Kazus).
Przemysław M. Żukowski